Thông thường, có khả năng đồng cảm trong các mối quan hệ xã hội là điều rất tốt. Xét cho cùng, người đồng cảm là người có khả năng hòa hợp với cảm xúc của người khác, điều đó cho phép họ hiểu cảm giác của bạn như thể chính họ ở trong tình huống đó, và từ đó đưa ra lời khuyên, sự an ủi và giúp đỡ kịp thời.

Tuy nhiên, không phải tất cả sự đồng cảm đều tử tế và an toàn. Gần đây trên mạng xã hội TikTok, thuật ngữ “the dark empath” – “đồng cảm đen tối” đang thịnh hành với hơn 2,5 triệu lượt đề cập (Cập nhật ngày 07/06/2024).

The Dark Empath – Đồng cảm hắc ám là gì

Những kẻ ‘đồng cảm hắc ám’ được mô tả là những người sử dụng sự đồng cảm của mình (tức là khả năng phát hiện và hiểu cảm giác và cảm xúc của người khác) không phải để giúp đỡ người khác mà thay vào đó để thao túng người khác vì lợi ích cá nhân. Họ có thể khiến bạn cảm thấy được thấu hiểu và lắng nghe hơn bao giờ hết và cho bạn ấn tượng rằng họ thực sự quan tâm đến bạn. Nhưng cuối cùng, điều họ thực sự và thậm chí có thể chỉ quan tâm là làm thế nào bạn có thể giúp họ đạt được các mục tiêu tài chính, kinh doanh, xã hội hoặc bất kỳ mục tiêu nào.

Điều này là do không phải tất cả các loại đồng cảm đều được tạo ra giống nhau. Các nhà tâm lý học thường chia sự đồng cảm thành ba cấp độ khác nhau: nhận thức, cảm xúc và trắc ẩn. Sự thấu cảm nhận thức là sự hiểu biết một cách logic về cảm xúc và nhu cầu của người khác. Những người có sự đồng cảm nhận thức về cơ bản biết điều gì khiến người khác chú ý nhưng có thể vẫn xa cách như những nhà quan sát khoa học, lạnh lùng ngay cả khi những người xung quanh họ đang đau khổ.

Trong khi đó, những người có khả năng đồng cảm cảm xúc không hề tách biệt vì họ thực sự cảm nhận được những gì đối phương cảm nhận, như thể đang cùng trải qua những trải nghiệm giống nhau. Vì vậy, chẳng hạn, nếu bạn đang gặp khủng hoảng về sức khỏe, họ cũng có thể cảm thấy lo lắng, tức giận và thậm chí đau đớn giống như bạn đang phải đối mặt. Thay vì đứng bên lề với tư cách chỉ là người quan sát lạnh lùng, hoặc họ sẽ day dứt rời đi vì không thể làm gì để giúp bạn, hoặc họ sẽ tìm cách nào đó để xoa dịu tình hình nhằm xoa dịu cảm xúc của chính họ.

Lòng đồng cảm trắc ẩn thì tiến xa hơn một bước nữa. Đặc trưng của lòng đồng cảm này là mong muốn giúp đỡ người khác một cách mạnh mẽ. Khi ai đó đồng cảm trắc ẩn, họ có động lực thôi thúc để đưa ra trợ giúp hay bất cứ điều gì cần thiết nhằm giúp người khác cảm thấy tốt hơn. Nếu bạn đang trải qua một cuộc khủng hoảng về sức khỏe, một người có lòng đồng cảm trắc ẩn có thể cảm thấy phải tạm gác các mục tiêu cá nhân của họ để tập trung vào bạn cho đến khi cơn khủng hoảng qua đi.

Khi ai đó có cả ba cấp độ đồng cảm và có thể hiểu, cảm nhận và có động lực xắn tay áo để giúp đỡ, đó là khi rất nhiều điều kỳ diệu có thể xảy ra.

Nhưng sẽ chẳng có điều kì diệu nào xảy ra nếu là dark empath – đồng cảm hắc ám. Những kẻ đồng cảm hắc ám là người thường chỉ có sự đồng cảm về mặt nhận thức, điều này cho phép họ thao túng người khác mà không cảm nhận hay bận tâm tới hậu quả khi làm như vậy.

Tất nhiên, những gã đồng cảm hắc ám kia có thể khẳng định rằng họ có đầy đủ những kiểu đồng cảm khác, họ muốn đội lốt bản thân như những người đồng cảm chân thành tử tế. Vì rốt cuộc thứ đồng cảm nhận thức cũng vẫn cho họ biết đâu là điều mà đối phương muốn và đâu là điều tốt cần làm. Nhưng thực sự sẽ là: “Tôi biết điều gì đang khiến bạn đau đớn và biết cả cách giúp bạn, nhưng thành thật mà nói, tôi ngó lơ những tín hiệu đó”.

Nhận diện đồng cảm hắc ám

Sự đồng cảm đen tối chưa phải là một tình trạng chính thức được liệt kê trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-V). Nhưng kết quả tìm kiếm trên Internet sẽ trả về các bài viết mô tả biểu hiện hành vi của những kẻ đồng cảm hắc ám tương tự như các hành vi điển hình khác của “Bộ ba hắc ám” – The Dark Triad: chủ nghĩa xảo quyệt (machiavellianism), thái nhân cách (psychopathy) và ái kỉ (narcissism).

Cụ thể, chủ nghĩa xảo quyệt có xu hướng lợi dụng và thao túng người khác bằng tính toán và lừa dối, thủ đoạn gì không quan trọng bằng mục tiêu cần đạt. Những kẻ thái nhân cách đặc trưng bởi vẻ ngoài quyến rũ, không có gì bất thường, nhưng lại đầy sự nhẫn tâm, thiếu ăn năn và thiếu sự quan tâm đến người khác. Ái kỉ là khi một người tin rằng bằng cách nào đó mình luôn quan trọng hơn và vượt trội hơn những người khác. Bộ ba hắc ám này đều có xu hướng hành động lạnh lùng tàn nhẫn và lợi dụng người khác.

Mặc dù những kẻ đồng cảm hắc ám – dark empaths có thể có những khuynh hướng biểu hiện hành vi tương tự Bộ ba đen tối, nhưng chúng khác với những kẻ thái nhân cách và những kẻ ái kỉ. Ví dụ, trong khi những người ái kỉ có thể không nhận thức được khuyết điểm của bản thân và gặp khó khăn trong việc đọc vị người khác, thì những người có sự đồng cảm đen tối lại có thể nhận thức sâu sắc về điểm yếu của chính họ và trên thực tế có sự đồng cảm về mặt nhận thức với người khác. Sự đồng cảm về mặt nhận thức này cũng là một trong những điều khiến họ khác biệt với những kẻ thái nhân cách, những kẻ mà thế giới quan của họ không có sự đồng cảm.

Ngoài ra, mọi thứ không phải lúc nào cũng có màu đen và trắng, hoặc tối hoàn toàn và sáng hoàn toàn. Cách phân loại The Dark Triad – Bộ ba hắc ám trên, hay những định nghĩa về Dark Empaths – Kẻ đồng cảm hắc ám, có thể giúp ta tìm ra cách ứng xử với xã hội, nhưng chúng không loại trừ lẫn nhau và không rạch ròi bất biến. Con người có thể thay đổi theo thời gian. Và trong khi một số người trùng khớp với những dấu hiệu đồng cảm đen tối và rất dễ nhận ra, những người khác có thể chỉ trùng lặp một phần nào đó hành vi. Ngoài ra, khuynh hướng này cũng có thể chỉ bộc lộ trong một vài tình huống chứ không phải tất cả.

Tuy nhiên, bất kỳ ai có xu hướng đồng cảm đen tối đều có thể khá nguy hiểm khi ở gần, vì phần lớn chúng ta đều không muốn bị sử dụng tàn nhẫn như một món đồ lót dùng một lần trong câu chuyện hàng ngày của họ. Họ có thể sử dụng những hiểu biết sâu sắc của họ về bạn và mối liên kết mà họ hình thành giữa bạn để thao túng bạn làm những gì họ muốn. Điều này bao gồm việc tưới đẫm những lời khen ngợi lên bạn để làm bạn mềm mỏng hơn, hay trùm lên bạn cảm giác tội lỗi nào đó để cuối cùng bạn sẵn sàng phục vụ nhu cầu của họ. Nếu bạn phát hiện và đặt câu hỏi về bất kỳ chiến thuật thao túng nào, họ có thể thuyết phục bạn rằng bạn đang hiểu lầm và đánh giá họ một cách không công bằng. Điều nguy hiểm ở đây là khi bạn đang trong tình thế dễ bị tổn thương, bạn có thể nhầm tưởng rồi đặt điểm tựa vào những kẻ đồng cảm hắc ám, trong khi họ có thể bỏ rơi bạn một cách không hối lỗi và khiến bạn rơi vào tình thế thậm chí còn tồi tệ hơn.

Khi bạn chỉ ra chiến thuật lôi kéo của kẻ đồng cảm đen tối, kẻ đó có thể đáp lại bằng cách châm chọc như tuyên bố: “Tôi chỉ đùa thôi”, “Bạn kịch tính quá” hay “Đừng nhạy cảm quá.”

Vấn đề là sự đồng cảm hắc ám thường rất khó phát hiện, giống như bùn trong biển sô cô la. Thông qua sự đồng cảm về mặt nhận thức, họ biết mọi người muốn thấy gì và có thể khoác lên mình một chiếc mặt nạ tử tế, thấu hiểu, quan tâm, hòa đồng và vui vẻ. Bằng cách nhanh chóng tạo dựng mối quan hệ với bạn, họ có thể khiến bạn mù quáng vì sự tin tưởng của bạn dành cho họ – trong lúc đó, họ đang âm thầm xây dựng thư viện thông tin trong đầu về bạn để họ có thể sử dụng để lợi dụng bạn, giống như cách một công ty truyền thông bẩn hoạt động.

Trong suốt thời gian đó, những kẻ đồng cảm hắc ám có thể sẽ duy trì một khoảng cách cảm xúc rất hợp lý với bạn để giữ quyền kiểm soát và chiếm thế thượng phong. Một khoảng cách cảm xúc hợp lý vì rốt cuộc, họ không muốn thứ gì đó phát sinh như tình cảm thực sự dành cho bạn – sẽ cản trở việc thao túng bạn, nhưng nó vẫn phải đủ gần để cho thấy rằng họ vẫn đang ở bên và đồng cảm cùng bạn, vì bạn.

Điều này không có nghĩa là những kẻ đồng cảm đen tối không nhận ra rằng họ đang chơi đùa bạn. Trên thực tế, họ thậm chí có thể chỉ trích bản thân vì đã làm điều này hay điều kia. Họ có thể cố tỏ ra coi thường và hạ thấp bản thân, khiến họ có vẻ khiêm tốn nhún nhường và càng khó phát hiện ra những bản chất đồng cảm hắc ám của họ. Tuy nhiên, việc tự phê bình như vậy có thể là do họ muốn che dấu tốt hơn những gì mình làm, hơn là cảm thấy thực sự hối hận về bất cứ điều gì họ gây ra với bạn.

Đối phó với những kẻ đồng cảm hắc ám

Vậy làm thế nào để bạn đối phó với sự đồng cảm đen tối? Chà, giả sử rằng bạn không muốn đáp ứng cho một người không thực sự quan tâm đến bạn, thì điều đầu tiên cần làm là xem họ thực sự là ai. Một cách hay để vạch trần những kẻ đồng cảm hắc ám là xem ở những tình huống liệu họ có giúp ích cho bạn khi cần hay không. Trong những tình huống như vậy, nếu những kẻ đồng cảm hắc ám không nhìn thấy được lợi ích rõ ràng ngay lập tức cho bản thân, họ sẽ từ chối một cách rất dứt khoát, không ngần ngại.

Một khi bạn đã làm sáng tỏ những kẻ đồng cảm hắc ám, họ đơn giản sẽ rời khỏi cuộc sống của bạn vì giờ đây đã không còn có thể thao túng trong bóng tối nữa. Tất nhiên, trên đường chia tay, họ sẽ đổ lỗi cho bạn về sự thất bại của mối quan hệ hơn là tỏ ra hối hận về những hành động lệch lạc của mình – đó là manh mối mạnh mẽ cho thấy họ thực sự là những kẻ đồng cảm hắc ám. Nếu những kẻ dark empath này không rời đi, hãy cân nhắc việc chủ động loại chúng ra khỏi cuộc đời của bạn. Hoặc ít nhất hãy đặt ra những ranh giới thật chặt chẽ để hạn chế sự tương tác với bạn, nhằm ngăn chặn những thiệt hại mà họ có thể gây ra. Mặc dù những kẻ đồng cảm hắc ám này có thể thay đổi, đặc biệt là khi được tư vấn tâm lý — nhưng nếu muốn giữ những mối quan hệ này ở bên, trước tiên cần đảm bảo rằng họ sẽ thừa nhận và thể hiện sự hối hận về những gì họ đã làm với bạn và sẵn sàng thay đổi để tốt hơn.

Trong khi chờ đợi sự thay đổi của họ, hãy nhận ra toàn bộ xu hướng hành vi thao túng và mục tiêu thực sự của họ để bạn không tiếp tục có những nhìn nhận ngây thơ đầy màu hồng về họ nữa. Các mối quan hệ thân thiết của bạn có thể giúp bạn hiểu rõ hơn những kẻ đồng cảm hắc ám thực sự là ai và chúng đã, đang gây ra những gì cho bạn tới nay.

Cùng với đó, đừng tự trách bản thân vì đã tin tưởng nhầm người, hay đã rộng mở lòng mình với kẻ mà bạn từng tin là một mối quan hệ đích thực, nhưng cuối cùng lại như con côn trùng xâm thực vào ngôi nhà tinh thần của bạn. Tuy nhiên hãy nhớ rằng, việc một kẻ đã thao túng và kiểm soát bạn, cũng như phản bội lòng tin của bạn, chính hành động nhẫn tâm đó nói lên nhiều điều về hắn ta hơn là về bạn. Bạn vẫn là bạn với những giá trị của mình. Đừng để trải nghiệm đen tối này phủ bóng lên các mối quan hệ trong tương lai, nơi có những người đồng cảm đầy thiện chí, những người thực sự muốn mang ánh sáng vào cuộc sống của bạn.

Dịch từ The Dark Empath: How To Detect, Deal With This Dangerous Personality, Bruce Y. Lee, Forbes